เครื่องราชอิสริยาภรณ์    คือสิ่งซึ่งแสดงถึงเครื่องหมายเกียรติยศ  และบำเหน็จความชอบ  เป็นของพระมหากษัตริย์ทรงสร้างขึ้นสำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบในราชการ หรือส่วนพระองค์  

เรียกเป็นสามัญว่า  ตรา  หรือ เหรียญตรา

การเข้ารับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์  มีประเพณีการปฏิบัติเป็น  3 วิธี  คือ

      1. รับพระราชทานต่อพระหัตถ์

      2. รับจากผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

      3. รับจากผู้แทนพระองค์

รับพระราชทานต่อพระหัตถ์

  เครื่องราชอิสริยาภรณ์    ที่พระราชทานต่อพระหัตถ์  จะพระราชทานในโอกาสต่อไปนี้

      1. พระราชทานเมื่อเสด็จออกมหาสมาคม  ท่ามกลางมวลสมาชิกแห่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าในการพระราชทานพิธีฉัตรมงคล

      2. พระราชทานในโอกาสเสด็จออกบำเพ็ญพระราชกุศลในการพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา

      3. พระราชทานเมื่อเสด็จออกท่ามกลางสมาชิกแห่งเครื่องราชอิสริยาภรณ์รามาธิบดีในพระราชพิธีที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จัดขึ้นเป็นพิเศษ

      4. พระราชทานเมื่อเสด็จออกในพิธีที่จัดขึ้นสำหรับพระราชทาน

รับจากผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

      การเข้ารับเครื่องราชอิสริยาภรณ์จากผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์นั้น  การแต่งกายและการรปฏิบัติคล้ายการเข้ารับ พระราชทานจากองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  ผิดกันเพียงการปฏิบัติเล็กน้อยคือ

      1. เมื่อเจ้าหน้าที่ขานชื่อให้เข้ารับพระราชทาน  ให้ออกเดินจากแถวมาหยุดยืนตรงหน้าพระราชอาสน์ ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  แล้วถวายคำนับพระราชอาสน์ก่อนต่อจากนั้นจึงเดินไปยังหน้าที่ประทับของผู้สำเร็จราชการ แทนพระองค์  แล้วหยุดคำนับในระยะอันควร ต่อจากนั้นปฏิบัติอย่างเข้ารับพระราชทานต่อพระหัตถ์ เว้นแต่ไม่ต้องเอางาน

      2. เมื่อรับพระราชทานแล้ว ให้ลุกขึ้นถวายคำนับผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์หนึ่งครั้ง แล้วเดินถอยหลังออกมาประมาณ 3 ก้าว หยุดหันหน้าถวายคำนับไปทางพระราชอาสน์ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอีกครรั้งหนึ่ง  แล้วจึงกลับไปยืนเฝ้า ฯ ตามตำแหน่ง

      รับจากผู้แทนพระองค์

    เครื่องราชอิสยาภรณ์ตระกูลช้างเผือก  และตระกูลมงกุฎไทย  ตั้งแต่ชั้นทวีติยาภรณ์ภรณฺลงมา มีผู้ได้รับพระราชทานเป็นจำนวนมาก  เหลือวิสัยที่จัดให้เข้ารับพระราชทานต่อพระหัตถ์ได้กองประกาศิต สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี จึงได้เชิญเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่พระราชทานในโอกาสอันควร เช่น ในวันสถาปนากระทรวงทบวงกรมนั้น ๆ เป็นต้น

     การมอบเครื่องราชอิสริยาภรณ์แก่ข้าราชการในสังกัดที่ได้รับพระราชทาน เป็นการมอบสิ่งมีอันมีเกียรติเป็นเครื่องตอบแทนคุณงามความดีของข้าราชการที่มีความชอบในราชการแผ่นดินดังนั้ ควรจัดการมอบเป็นพิธีการให้สมแก่เกียรติยศ

                                                                       การจัดห้องพิธี

    ภายในห้องพิธี ต้องประดิษฐานพระพุทธรูปบนโต๊ะหมู่บูชา ประดิษฐานธงชาติทางด้านขวาพระพุทธรูป และประดิษฐานพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  ทางด้านซ้าย

    ตั้งเก้าอี้นั้งของเจ้ากระทรวงทบวงกรม หรือผู้บังคับบังชาของหน่วยราชการ  ซึ่งจะมาเป็นผู้มอบเครื่องราชอิสริยาภรณ์  ให้เยื้องไปอีกทางหนึ่งของห้องอย่าให้บังที่ประดิษฐานพระพุทธรูปธงชาติและพระบรมฉายาลักษณ์เป็นอันขาด

    ผู้ที่เข้ารับเครื่องราชอิสริยาภรณ์  ยืนเข้าแถวตามลำดับ

การแต่งกาย

     ผู้ทำหน้าที่มอบเครื่องราชอิสริยาภรณ์นั้น  ถือได้ว่าเป็นผู้หน้าที่ผู้ปฏิบัติแทนพระองค์ ในการพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์  ดังนั้นในพิธีนี้  จึงต้องแต่งเครื่องแบบปกติทั้งตัวผุ้เป็นประธานและผุ้ที่จะเข้ารับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์

วิธีเข้ารรับเครื่องราชอิสริยาภรณ์

       เมื่อประธานในพิธีมาถึงและเข้าสู่ห้องพิธี  ให้ทุกคนในห้องยืนตรง (แต่ยังไม่ต้องแสดงความเคารพ) ประธานในพิธีเดินตรงไปยังที่บูชา  จุดธูปเทียนนมัสการพระรัตนตรัยกราบ  แล้วลุกขึ้นถอยออกมา ๓ ก้าว  ก้มศีรษะคำนับ ๑ ครั้ง เพื่อเป็นการทำความเคารพธงชาติ และพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวแล้ว  จึงเดินไปยืนอยู่ตรงหน้าที่นั่งที่จัดไว้  ทุกคนที่อยู่ในห้องพิธีทำความเคารพด้วยวิธีก้มศีรษะลงคำนับ  ประธานเคารพตอบแล้วจึงนั่งลงได้

        การมอบเครื่องราชอิสริยาภรณ์นี้  ผู้เป็นประธานยืนมอบ  เว้นไว้แต่ในสถานที่ที่จัดให้ผู้เป็นประธานอยู่บนเวที  ผู้รับมอบอยู่เบื้องล่าง  ผู้เป็นประธานจึงนั่งมอบ

วิธีเข้ารับปฏิบัติดังนี้

   -  เมื่อก้าวออกจากแถวให้เดินตรงไปหยุดอยู่ที่หน้าโต๊ะหมู่บูชาในระยะอันควร  แล้วทำความเคารพโดยวิธีก้มศีรษะ  ๑  ครั้ง เป็นการเคารพสิ่งสักการะทั้ง  ๓  คือ พระพุทธรูป  ธงชาติ  และพระบรมรูปรวมกัน  แล้วจึงเดินเข้าไปทำความเคารพประธานในพิธี  ในระยะห่างพอควร คือประมาณ ๓ ก้าว  แล้วจึงสืบเท้าเข้าไปรับเครื่องราชอิสริยาภรณ์  การรับให้ยืนรับและไม่ต้องเอางาน

   -  เมื่อได้รับแล้ว  ก้มศีรษะลงทำความเคารพประธานครั้งหนึ่ง  แล้วก้าวถอยหลังออกมาประมาณ ๓ ก้าว หยุดยืนหันหน้าไปทางที่บูชา  ก้มศีษระลงคำนับ  ก้มศีรษะลงคำนับสิ่ง สักการะทั้ง ๓ อีกครั้งหนึ่ง  แล้วจึงเดินกลับไปยืนอยู่ตามตำแหน่งเดิมในอิริยาบทที่ถือเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไว้ สูงระดับเอวตลอดเวลา  ทั้งนี้  จนกว่าจะเสร็จพิธี

• การประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

     การประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์  ให้แต่งเครื่องแบบตามระเบียบของทางราชการ  มีเครื่องแบบเต็มยศ  เครื่องแบบครึ่งยศ  เครื่องแบบปกติ และเครื่องแบบสโมสร  โดยถือระเบียบดังนี้

       ๑. แต่งเครื่องแบบเต็มยศ  ให้ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ได้รับพระราชทานตามลำดับของการเรียงลำดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตามที่กล่าวมาแล้ว  และกำหนดนัดหมายของทางราชการ  การประดับนั้นให้ประดับตามพระราชบัญญัติ  และโดยนัยดังนี้

            ก. เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชนิดติดหน้าอก ให้ประดับไว้เหนือปากกระเป๋าเสื้อเบื้องซ้ายต่ำกว่าแนวรังดุมเม็ดที่ ๑ ลงมาพองาม  การเรียงลำดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่กำหนดให้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย  ให้เรียงจากด้านรังดุมไปปลายบ่าซ้าย  ส่วนเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่กำหนดให้ประดับที่อกเสื้อเบื้องขวา  ให้เรียงจากด้านรังดุมไปปลายบ่าขวา

            ข. เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชนิดสวมคอ  ให้สวมภายในคอเสื้อนอก  โดยให้ส่วนสูงของดวงตราจรดขอบล่างคอเสื้อ  ถ้ามีเครื่องราชอิสริยาภรณ์คล้องคอหลายดวงให้ลดดวงตราที่มีลำดับรองลงมาประดับไว้ภายใต้ดวงที่คล้องคอ โดยให้แพรแถบแลบออกมานอกเสื้อพองาม   หรือ  จะพับแพรแถบของดวงตรานั้นซ้อนกันพองาม  กลัดติดไว้ภายใต้รังดุมเม็ดที่  ๒ ต่อจากดวงสวมคอลงมาก็ได้

            ค. เครื่องราชอิสริยาภรณ์ชนิดสวมคอมีดารา  ดวงตราสวมคอให้ปฏิบัติอย่างเดียวกับข้อ ข. ดาราให้ประดับไว้ที่หน้าอกเสื้อเบื้องซ้ายพองาม