|
ประเพณีไหว้ครูของนักเรียน การไหว้ครูเป็นประเพณีไทย
ที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ
ถือว่าก่อนเริ่มการศึกษาเล่าเรียนต้องมีการไหว้ครูก่อนเพื่อแสดงความกตัญญูและเพื่อความเป็นสิริมงคล ระเบียบพิธีการของนักเรียน การจัดสถานที่ 1. จัดตั้งโต๊ะหมู่บูชาพระรัตนตรัยไว้ในที่บนเวทีด้านหน้าของที่ประชุม ข้างหน้าที่บูชามีกระถางธูป เชิงเทียน และโต๊ะเพื่อวางพานดอกไม้และธูปเทียนที่นักเรียนนำมาบูชา 2. จัดหนังสือสำหรับให้ผู้เป็นประธานเจิมไว้บนโต๊ะเล็กหน้าที่บูชาข้างที่บูชาบนเวทีจัดที่นั่ง ของผู้เป็นประธานและครูอาจารย์ 3. จัดให้นักเรียนนั่งในห้องประชุมก่อนถึงพิธี เมื่อประธานและครูอาจารย์เข้านั่งที่เรียบร้อยแล้วจึงเริ่มพิธี สิ่งที่ต้องเตรียมล่วงหน้าสำหรับนักเรียน 1. พานดอกไม้ มีดอกไม้ประกอบด้วย หน้าแพรก ข้าวตอก และดอกมะเขือ จัดให้สวยงามตามสมควร ชั้นละ 1 พาน ( หรือมากกว่า ) 2. ธูปเทียน ฃั้นละ 1 ชุด ( หรือมากกว่า ) 3. กำหนดตัวนักเรียนผู้ถือพานดอกไม้และูปเทียน ชั้นละ 1 คน ( หรือมากว่า ) ให้นักเรียนท่องจำคำไหว้ครูและบทสวดมนต์ 4. ให้นกเรียนนท่องจำคำไหว้ครูและบทสวดมนต์ 5. เลือกนักเรียน 1 คน เป็นผู้กล่าวนำคำไหว้ครู
การจัดนักเรียน 1. จัดนักเรียนให้นั่งเป็นแถว แบ่งเป็นสองซีก ซ้ายและขวาของที่ประชุมเพื่อให้มีทางเดินตรงกลาง 2. ให้นักเรียนที่ถือพานดอกไม้ ( แทนชั้นต่าง ๆ ) นั่งที่ขวาสุดและซ้ายสุดของแถวทั้ง 2 ซีกข้างหน้า 3. ข้างหน้านักเรียนที่ถือพานดอกไม้ จัดระยะพอประมาณให้นักเรียนที่ถือธูปเทียน ( แทนชั้น ) นั่งสลับกันไปตามแบบนี้ จนครบจำนวนนักเรียนที่ถือพานดอกไม้และถือธูปเทียน
พิธี 1. เมื่อผู้เป็นประธาน มายังที่ประชุมบนเวทีให้นักเรียนยืนขึ้นพร้อมกันเพื่อทำความเคารพ 2. เมื่อผู้เป็นประธานนนั่งลง ให้ครูหรืออาจารย์ผู้หนึ่งเข้าไปเชิญให้จุดธูปเทียนนมัสการพระรัตนตรัย แล้วผู้เป็นประธานกลับที่นั่ง 3. เมื่อผู้เป็นประธานนั่งเรียบร้อยแล้ว เริ่มพิธีโดยครูหรืออาจารย์ผู้หนึ่งออกมายืนเบื้องหน้าของนักเรียน เพื่อนำสวดมนต์ไหว้พระ ให้นักเรียนว่าตามเป็นเป็นวรรค ๆ ไปอาจารย์ประนมมือเป็นอานัติสัญาณ ให้นักเรียนทำตามและทะอยู่จนเสร็จการไหว้ครู เมื่อพร้อมกันแล้วก็กล่าววรรคแรกของคำไหว้ครูตามบทที่แสดงไว้ข้างท้ายนี้ 4. เมื่อนักเรียนผู้กล่าวนำว่าจบวรรคแรกของบทแล้ว นักเรียนทั้งหมดรับตามบทพร้อมกัน จนจบคำไหว้ครูเมื่อจบบทแล้วนักเรียนผู้ที่กล่าวนำซึ่งยังคงยืนอยู่ทางด้านหน้าของนักเรียนอื่น ว่าคาถาสรุปท้ายของคำไหว้ครูคือ ปญญาวุฑฒิกเร เต เต ทินโนวาเท นมามิหฺ 5. เมื่อกล่าวเสร็จแล้ว นักเรียนผู้กล่าวนำกลับที่เดิม นักเรียนทั้งหมดทำความเคารพและนั่งลง ตอนนี้ถ้ามีพิณพาทย์ให้เริ่มสาธุการ 6. ให้นักเรียนผู้ถือธูปเทียนจุดธูปเทียน เมื่ออาจารย์ผู้ดำเนินพิธีเห็นว่าเรียบร้อยแล้ว ให้อาณัติสัญญาณ ให้นักเรียนผู้ถือพานดอกไม้และถือธูปเทียน ยืนเรียง 4 ขึ้นไปบนเวที นำพานดอกไม้ไปวางยังโต๊ะเล็ก หน้าที่บูชา แล้วกราบลงพร้อมกัน 3 ครั้ง ถอยออกมาทำความเคราพผู้เป็นประธาน แล้วลงจากเวที กลับที่เดิมให้นักเรียนที่ถือธูปเทียน 4 คน ทำเช่นเดียวกัน เว้นระยะห่าง พองาม ทำสลับกันไปดังนี้จบครบจำนวนนักเรียนที่ถือพานดอกไม้และธูปเทียน (พิณพาทย์คงบรรเลงเพลงสาธุการต่อไป ) 7. เมื่อนักเรียนเข้าที่หมดแล้ว ครูหรืออาจารย์ผู้หนึ่ง ไปเชิญผู้เป็นประธานเจิมหนังสือซึ่งได้เตรียมไว้แล้ว เมื่อผู้เป็นประธานลุกขึ้นให้นักเรียนลุกขึ้นยืนพร้อมกัน ผู้เป็นประธานเจิมหนังสือแล้วนั่งลงให้นักเรียนนั่งลง พร้อมกัน เพลงสาธุการจบ เป็นเสร็จพิธี.
บทสวดมนต์ไหว้พระก่อนไหว้ครู ( อาจารย์ว่านำ นักเรียนว่าตาม ) อรหํ สมฺมาสพุทธโธ ภควา พุทธํ ภควนตํ อภิวาเทมิ พุทธํ ภควนตํ อภิวาเทมิ ( กราบ ) สวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม ธมฺมํ นสฺสามิ ( กราบ ) สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฑ สงฺฆํ นมามิ (กราบ ) คำไหว้ครู (นำ) ปาเจราจริยา โหนติ (รับพร้อมกัน) คุณุตตรานุสาสกา (สวดทำนองสรภัญญะ) (นำ) ข้าขอประนตน้อมสักการ (รับ) บูรพคณาจารย์ ผู้กอปรประโยชน์ศึกษา ทั้งท่านผู้ประสาทวิชา อบรมจริยา แก่ข้าในกาลปัจจุบัน ข้าขอเคารพอภิวันท์ ระลึกคุณอนันต์ ด้วยใจนิยมบูชา ขอเดชกตเวทิตา อีกวิริยะพา ปัญญาให้เกิดแตกฉาน ศึกษาสำเร็จทุกประการ อายุยืนนาน อยู่ในศีลธรรมอันดี ให้ได้เป็นเกียรติเป็นศรี ประโยชน์ทวี แก่ชาติและประเทศไทยเทอญ ฯ. (นำสรุป) ปัญญาวุฒิกเรเตเต ทินโนวาเท นมามิหัง. ความหมายของสิ่งของสักการะในพิธีไหว้ครู สิ่งที่ควรจะมีในพิธีไหว้ครู เพื่อให้ได้ความหมายครบถ้วน ตามที่ถือปฏิบัติสืบมาแต่โบราณ คือ ดอกมะเขือ หญ้าแพรก และข้าวตอก ดอกมะเขือ เป็นสัญลักษณ์ของความเคารพ กล่าวคือ โดยธรรมชาติ ดอกมะเขือ เมื่อมีดอก ที่ให้ผลมะเขือได้ต้องโค้งลง เหมือนผู้อยู่ในอาการแสดงความเคารพ หรือ คารวะผู้ที่ตนเคารพยกย่อง ถ้าดอกมะเขือใดที่ชี้ดอกขึ้น เหมือนดอกไม้ชนิดอื่น ดอกนั้นจะไม่ให้ผล เพราะจะเน่าและร่วงหล่นไป เหมือนบุคคลที่ขาดความอ่อนน้อมถ่อมตน ขาดความเคารพ ก็จะหมดโอกาสที่จะได้รับการถ่ายทอดความรู้จากครู หญ้าแพรก เป็นสัญลักษณ์ของความอดทน คุณสมบัติพิเศษของหญ้าแพรก คือ ความอดทน หญ้าแพรกที่เราเห็นตามสนาม ตามทางเดิน ตามคันนา เมื่อถึงหน้าแล้ง แม้ว่าอากาศจะแห้งแล้งจัด จนต้นไม้ทั้งหลายทนไม่ไหว เหี่ยวเฉา แต่หญ้าแพรกก็ยังทนอยู่ได้ ครั้นถึงฤดฝนตกมากเกิดน้ำท่วมขัง ต้นไม้ที่ชอบน้ำก็ชูยอดเขียวชอุ่ม ส่วนต้นไม้ที่ไม่ชอบน้ำก็เน่าตาย แต่หญ้าแพรกก็ยังอยู่ได้ไม่ตาย นี่คือคุณสมบัติของความอดทนที่ครูต้องการให้เกิดแก่ศิษย์ ข้าวตอก เป็นสัญลักษณ์ของ ความมีระเบียบวินัย ข้าวเปลือกที่คั่วทำข้าวตอก จะเห็นว่า กะทะที่ตั้งบนเตาไฟร้อน ๆ ต้องมีตะกร้าก้นรั่วหรือ ปี๊บก้นรั่วคอยครอบไว้เพื่อสอดไม้ยาว ๆ ลงไปคนข้าวที่คั่วในกะทะ ข้าวเปลือกทุกเม็ดเมื่อได้รับความร้อนเต็มที่ก็จะดีดออกมาจากข้าวเปลือก กลายเป็นข้าวตอกขาว ๆ หอม ๆ กรอบ ๆ ข้าวเปลือกเม็ดใดที่ได้รับความร้อนแล้วดีดตัวออกมาลอดช่องที่สอดไม้ไว้ ข้าวเปลือกเม็ดนั้นก็จะไม่มีโอกาสเป็นข้าวตอก มีความหมาย แทน การอบ การรม เพื่อให้ศิษย์ เป็นคนดี สัญลักษณ์ทั้ง 3 สิ่ง คือ ดอกมะเขือ หญ้าแพรก ข้าวตอก ที่ใช้เป็นสิ่งสักการะในพิธีไหว้ครูนั้น เป็นสัญลักษณ์ที่ให้ความหมายของการแสดงออกของศิษย์ที่มีต่อครูได้ครบถ้วน. ที่มา : ทองสุข มันตาทร ศิลปะการเป็นพิธีกร. 2543 (หน้า 93 - 97)
|
|
จัดทำโดย
ศูนย์บริการการศึกษานอกโรงเรียนอำเภอสำโรงทาบ อำเภอสำโรงทาบ
จังหวัดสุรินทร์ 32170 โทร. 044 -
569213 |
[ back ]